Bezwzględni najeźdźcy czyli o inwazjach roślin - wykład otwarty w UP w Lublinie

Inwazje biologiczne są aktualnie jednym z globalnych problemów, które wpływają na kształt życia na naszej planecie. Obok udokumentowanych zmian klimatycznych oraz niszczenia siedlisk stanowią poważne zagrożenie dla różnych poziomów bioróżnorodności (genetycznej, gatunkowej, biocenotycznej, ekosystemowej). O wadze problemu świadczy uwzględnianie inwazji biologicznych w konwencjach międzynarodowych oraz straty ekonomiczne jakie inwazje biologiczne powodują w gospodarce światowej, szacowane na ok. 1,4 biliona USD/rok. Gatunki inwazyjne występują we wszystkich grupach organizmów żywych, wśród mikroorganizmów (wirus ptasiej grypy), zwierząt (kuna), roślin (nawłoć), a skutki inwazji notowane są na wszystkich kontynentach.

Czy rośliny, których immanentną cechą jest brak zdolności do aktywnego ruchu i bezwzględne przywiązanie osobników do podłoża można określać mianem inwazyjnych? Rozprzestrzenianie gatunków roślin (podobnie jak i innych organizmów) jest wpisane w strategię życiową osobników. Inwazja roślinna jest końcowym etapem złożonego procesu (reprodukcja, pokonanie bariery geograficznej, pokonanie bariery środowiskowej). Na nowym terenie, zwykle poza zasięgiem naturalnego występowania, oraz po okresie zadomowienia, w trakcie którego gatunek obcy przystosowuje się do nowych warunków środowiskowych może nastąpić eksplozja demograficzna gatunku - niekontrolowana migracja oraz wykładniczy wzrost liczebności populacji, czyli inwazja.

Skutki inwazji roślinnych są dostrzegalne wokół nas i dotyczą np. trywializacji szaty roślinnej, czyli zaniku regionalnej odrębności i zdominowania dużych obszarów przez jeden typ roślinności niezwiązany ze specyfiką geologiczną i klimatyczną regionu (np. opanowanie dolin rzecznych Europy przez gatunek azjatycki - niecierpek gruczołowaty). Kolejną konsekwencją rozprzestrzeniania gatunków inwazyjnych jest wypieranie ze środowiska gatunków rodzimych, co skutkuje zmianami w składzie gatunkowym wielu cennych fitocenoz. Na poziomie genetycznym i populacyjnym, inwazje roślinne sprzyjają hybrydyzacji, która prowadzi do pojawiania się mieszańców o zwiększonej inwazyjności (np. Spartina anglica w Anglii). W Polsce do roślinnych gatunków inwazyjnych należą m.in. barszcz Sosnowskiego, kolczurka klapowana, nawłoć kanadyjska, n. późna, rdestowiec ostrokończysty, czeremcha amerykańska, klon jesionolistny, robinia akacjowa.

Obecnie panuje pogląd, że pomimo poważnych negatywnych konsekwencji środowiskowych, ekonomicznych, społecznych inwazji roślinnych ich powstrzymanie jest niemożliwe. Istnieje jednak wiele działań, która możemy podejmować, aby ograniczać niekorzystne skutki inwazji roślinnych.