Wystawa pn. "Wartość, która nie przemija – flora w pastelowych grafikach Konstantego Prószyńskiego"

Prezentowana dokumentacja ikonograficzna, oprócz wartości stricte naukowej, posiada również ogromny walor artystyczny. Konstanty Prószyński był dydaktykiem oraz kolekcjonerem, ale także doskonałym rysownikiem o ponadprzeciętnych zdolnościach plastycznych. Dla Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie wykonał ok. 600 barwnych tablic dydaktycznych. Przygotował także szczegółowe i obszerne opracowanie znalezionych przez siebie licznych gatunków grzybów. Po śmierci Prószyńskiego zbiór ten uległ rozproszeniu – większość pozostała na Uniwersytecie w Wilnie, część znalazła się w polskich antykwariatach oraz w innych krajach europejskich, wzbogacając prywatne kolekcje.

Prószyński wykonał także atlas roślin kwiatowych rysowanych z natury, złożony z kilkuset tablic akwarelowych. Częścią tej właśnie kolekcji zaopiekował się prof. Piotr Wiśniewski z Katedry Botaniki Ogólnej UMCS. Wracając do Polski po zakończeniu II wojny światowej przywiózł ze sobą ok. 300 tablic roślin, które złożył w tworzącym się wówczas zielniku UMCS. Każda tablica posiada swój numer identyfikacyjny oraz opatrzona jest pieczęcią. Przy wszystkich roślinach podano łacińską nazwę gatunkową oraz miejsce występowania, zaś przy części odnotowano również nazwy synonimiczne. Tablice roślin autorstwa K. Prószyńskiego, pomimo upływu czasu (ok. 100 lat), zachowane są w bardzo dobrym stanie. Jest to jedna z najbardziej cennych, a jednocześnie urokliwych kolekcji ikonograficznych będących częścią zielnika UMCS.

Konstanty Prószyński był doskonałym dokumentalistą, którego interesowała flora Wileńszczyzny, rysował wszystkie spotykane gatunki roślin – dziko rosnące i hodowane, rzadkie i pospolite, zielne i drzewiaste. Były one malowane z ogromną starannością oraz dbałością o szczegóły, pozwalające na odróżnienie od siebie poszczególnych gatunków. Jest to więc pełne kompendium wiedzy botanicznej badanego obszaru.

***

Zielnik Wydziału Biologii i Biotechnologii UMCS powstał wraz z powołaniem Uniwersytetu w 1944 roku. Zbiory naukowe gromadzono od momentu powstania jednostek botanicznych (Katedry Botaniki Ogólnej oraz Katedry Systematyki i Geografii Roślin) oraz rozpoczęcia badań naukowych. Obecnie wszystkie zielnikowe zbiory naukowe znajdują się pod opieką pracowników Katedry Botaniki, Mykologii i Ekologii UMCS i są rezultatem trwających niemalże 80 lat intensywnych badań naukowych – florystycznych, geobotanicznych, fitosocjologicznych, ekologicznych, mykologicznych, mykosocjologicznych, taksonomicznych i innych.

Kolekcję tworzą przede wszystkim pozyskane z natury okazy reprezentujące rośliny (kwiatowe i zarodnikowe – mchy, wątrobowce, glony) oraz grzyby (w tym porosty), ale też skamieliny. W znaczącej części są one wynikiem badań prowadzonych w Polsce, ale też badań lub wypraw naukowych organizowanych do niektórych krajów Europy (np. Szwecja, Norwegia-Spitsbergen, Słowacja, Ukraina, Włochy, Grecja) lub świata (Mongolia, Korea Pd.). Bardzo cenny i bogaty jest też zbiór materiałów pochodzących z wymiany z różnymi ośrodkami badawczymi rozmieszczonymi na wszystkich kontynentach (Afryka, Azja, Australia, obie Ameryki).

Cały zbiór wchodzący w skład zielnika liczy obecnie niemalże 400 tys. arkuszy, w tym ok. 200 tys. dotyczących roślin oraz ponad 180 tys. dotyczących grzybów i porostów. Szczególnym walorem merytorycznym zielnika i jego ogromnej wartości naukowej jest obecność tzw. typów nomenklatorycznych. Są to oryginalne okazy (roślin, grzybów, porostów) na podstawie których opisano gatunki nowe dla nauki. W zbiorach znajduje się ponad 200 takich typów.

Zielnik lubelski jest jednym z pięciu największych zielników w Polsce oraz jedynym profesjonalnie urządzonym zielnikiem w całej Polsce wschodniej. Znajduje się w międzynarodowym wykazie zielników świata (Index Herbariorum) i posiada swój własny akronim (LBL). Wartość merytoryczna zielnika była wielokrotnie doceniana, zaś dzięki uzyskanym dotacjom możliwe było m.in. zaopiekowanie się cenną kolekcją grafik Konstantego Prószyńskiego. W 2017 roku cały zbiór został poddany specjalnej renowacji i zabezpieczeniu. Wszystkie zeskanowane obrazy tej kolekcji można obejrzeć na stronie internetowej Biblioteki Głównej UMCS.